Blauwe aarde: cyanide in de grond

Cyaniden zijn chemische stoffen met een cyaangroep (CN), waarin het stikstofatoom een driedubbele verbinding maakt met het koolstofatoom. Cyaniden kunnen vaste stoffen, vloeistoffen of gassen zijn. Ze kunnen de bodem flink vervuilen en voor levensgevaarlijke situaties zorgen.

Cyaniden komen onder andere voor in planten, als verdediging tegen planteneters. Veel bacteriën, schimmels en algen kunnen cyaniden produceren. Bijvoorbeeld de blauwalg (oftewel de Cyanobacterie) die zomers in sloten en plassen een groot gevaar vormt voor de badgasten.

Toepassing
Cyanide kent vele toepassingen. Het wordt onder andere gebruikt om in goudmijnen goud uit gesteente te winnen. Verder wordt het toegepast in de metaalindustrie, sieradenindustrie en fotografie. In het verleden zijn cyaniden ook wel gebruikt om ratten en insecten te bestrijden.

In onder meer Indonesië, de Filipijnen en de Caraïben worden cyaniden in de buurt van koraalriffen illegaal gebruikt voor visvangst voor aquaria. Cyanide verdooft de vissen, zodat ze gemakkelijk levend gevangen kunnen worden.

Toxiciteit
Er zijn veel verschillende typen cyaniden. Vooral waterstofcyanide (HCN) of blauwzuurgas, is gevaarlijk bij inname. HCN ontstaat wanneer cyaniden in contact komen met zuren. Bij inademing bindt dit zich aan enzymen in het lichaam. Hierdoor wordt er minder ATP, broodnodige energie voor het lichaam, geproduceerd, en organen die daarvan afhankelijk zijn, zoals het hart en het zenuwstelsel, worden aangetast.

Tabel 1: tijd tot dood door inhalatie van een dosis waterstofcyanide

mg/m3

ppm

tijd tot dood

150

135

30 min.

200

180

10 min.

300

270

meteen

Waterstofcyanide (HCN) is dus in een lage concentratie al dodelijk.

Cyanide in de bodem
Als cyanide in de bodem zit, krijgt de grond een blauwe of oranje kleur. Dit geldt zowel voor vrije of complex gebonden cyaniden. In alle gevallen is er een grote kans op het vrijkomen van blauwzuurgas (HCN).

Een belangrijk aandachtspunt
De kans om tijdens werkzaamheden op gasfabriekterreinen op cyanide te stuiten is groot. Cyanide was ooit een restproduct van het productieproces van aardgas uit steenkool, en daarom komt het vaak voor in de bodem bij gasfabrieken. Bij het bodemonderzoek moet er dus altijd bemonsterd worden op cyanide (vrij en totaal). Omdat dit echter niet in het standaard NEN-pakket voor verkennend bodemonderzoek zit, gebeurt het onderzoek te weinig.

Let hier dus goed op. Het onverwacht tegenkomen van grote hoeveelheden cyanide in de bodem kan levensgevaarlijk zijn voor de werknemers.